Thursday, March 30, 2023

अमरनाथ यात्रा

यात्रा संस्मरण~ (अमरनाथ यात्रामा भारतीय सैनिक सँगको घनिष्ठता) सन् २००८ को जुलाई महिना तिरको कुरा हुनुपर्छ म भारतको जम्मू कश्मीर राज्यमा अवस्थित अमरनाथ यात्राको क्रममा थिएँ साथमा काठमाडौं बत्तीस पुतली घर बताउने विष्ट थरका एक युवा हुनुहुन्थ्यो । ऋषिकेशबाट जम्मूतवी सम्म रेलमा गयौं र एकरात जम्मुमा बसेर जम्मूबाट पहलगांव सम्म जीपमा गयौं । बेलुकीको समय पहलगांव पुगेको हुनाले त्यो रात त्यही बास बस्यौं । पहलगांवबाट हाम्रो यात्रा सुरू हुनेवाला थियो यात्राको पूरा तयारी र कहाँ के गर्ने न गर्ने र कसरी यात्रा गर्ने भन्नेकुरा जानकारी दिनको लागि तथा तीर्थ यात्रीहरूको सुरक्षाको लागि भारतीय सेनाले त्यहीँबाट यात्राको पास र जानकारी दिने कुरा एक जनाले बताए । हामी खाना खाएर सूचना केन्द्र तिर गयौं । त्यहाँ एक सैनिक अधिकारी बसेका रहेछन् सैनिक पोशाकमा उनलाई देख्दै भित्रबाट उनीप्रति आदर प्रकट गर्न मन लाग्यो मैले नमस्कार गरें । हुन त सानो छँदा देखिनै बुवाले शाही नेपाली सेनामा जागीर खाँदाका अनुभव, सैनिक अनुशासन आदिका कुराले गर्दा कुनै पनि देशका सैनिक प्रति मलाई श्रद्धा लाग्छ । उहाँले बस्न भन्नुभयो बस्यौं र केही गफ भयो हामीले हामी नेपालबाट आएका र यात्रा अनुमति पत्र लिनुपर्ने भन्ने कुरा थाहा पाएर उहाँलाई भेटेको कुरा जानकारी गरायौं । खै उहाँले हाम्रो अनुहारमा हेरेर के सोच्नु भयो कुन्नि अङ्ग्रेजीमा जवाफ दिनुभयो "योङ्ग म्यान त्यो पनि नेपालबाट आएका तपाईंहरूलाई पास चाइन्न यात्रा अवधिभर कहीं केही भयो भने मलाई सम्पर्क गर्नु" हामी उहाँ प्रति कृतज्ञता प्रकट गरेर बाहिर निस्केर आफ्नो विश्राम स्थल तर्फ लाग्यौं ।

भोलिपल्ट बिहान हामी पहलगांवबाट बसमा चंदनबाड़ी तर्फ गयौं त्यहाँबाट हाम्रो पैदल यात्रा शुरु हुनेवाला थियो । यात्रालाई आवश्यक पर्ने केही सामग्री किनेर हामी पैदल यात्रा शुरू गर्यौं । करिब ५० / ५० मीटरको दूरीमा हतियार सहित सेना उभिएका र ठाउँ ठाउँमा यात्रीहरुलाई विश्राम तथा खानाको व्यवस्था गरिएको रहेछ । हामी दिनको करिब दुई बजे पहिलो विश्राम स्थल सम्मको यात्रा तय गरेउ । हिमाली क्षेत्रमा बेलुकाको समयमा हिमपात हुने र नजिकै विश्राम स्थल न हुने हुनाले अगाडिको यात्रा भोलिमात्र गर्नुपर्ने रहेछ हामी त्यही बस्यौ । काठमाडौं मा नै हुर्किएका र कतै उच्च हिमाली क्षेत्रमा नगएका हुनाले मेरा मित्रलाई हाई अल्टीचुट का कारण केही समस्या देखियो । राती सुत्न सकेनन् ज्वरो र डायरिया भयो । त्यही रहेको सैनिक स्वास्थ्य सेवा केन्द्रमा गयौं केही मेडिसिन दिएर आराम गर्नभने । तर पनि उनलाई समस्या भै नै रह्यो ड्युटीमा रहेका सैनिक पटक पटक आएर हाम्रो टेन्टमा सोधपुछ गरिरहे जाडोले होला भनेर अर्को सिरक लिएर ओढाई दिए । सायद बिहानीपख उनलाई केही आराम भयो एक्छिन निदाए । बिहान करिब सात बजे तिर हामी फेरि स्वास्थ केन्द्र गयौं केही तातो चीज खाने र घाम लागेपछि मात्र निस्कने सल्लाह दिए । साथी निकै आत्तिएका थिए । हुन पनि अमरनाथ सम्मको यात्रा तय गर्न अरु दुईदिन यात्रा गर्नुपर्ने थियो । हामीले केहीछिन बसेर निर्णय गरेउ उनलाई खच्चरमा पठाउने र म पैदल नै यात्रा गर्ने । अर्को विश्राम स्थल पञ्चतरणी थियो त्यो दिन चार बजे अगाडि मात्र त्यहाँ बाट पार गरेमा अमरनाथ त्यै दिन पुग्न सकिन्थ्यो नत्र अर्को दिनमात्र जान पाइन्थ्यो । उच्च हिमाली क्षेत्र रहेकाले त्यहाँ फोन सम्पर्क हुने त कुरै थिएन । म चार बज्न लाग्दा पञ्चतरणी पुगें । भोक लागे पनि खाना खान नथाली अगाडि बढेँ। झमक्क साँझ पर्दा म अमरनाथ पुगें । साथीलाई खच्चर वालाले दिउँसै अमरनाथ नजिकको विश्राम स्थल सम्म पुर्याएछ र मेरो बाटो हेर्दै बसि रहेका रहेछन् । सोमबार को दिन थियो त्यसै दिन दर्शन गरौं भनेर हामी अमरनाथ गुफा तर्फ लागेउ दर्शन गरेर केही तल लगाइएका टेन्ट तर्फ लागेउ । हिउँ जमेको ठाउँमा हिउँ लाई नै काटेर त्यहाँमाथि टेन्ट बनाइएको रहेछ त्यही नै हामीले त्यो रात बिताउनु पर्ने थियो । रातमा फेरि पनि उनलाई समस्या भयो । त्यहाँ रहेका सैनिक सँग सम्पर्क गरें केही बेरमा मेडिसिन र तातो तातो चिया लिएर एक सैनिक जवान हाम्रो टेन्टमा आए टेन्ट व्यवस्थापन गर्ने व्यक्तिलाई सिरक डसना थप्न भनेर गए ....... क्रमश:

उत्तरकाशीका दया हराएका "दयाशंकर"

यात्रा संस्मरण~ २०६३ साल जेष्ठ महिना थियो सायद, म ऋषिकेशबाट उत्तरकाशी तर्फ लागेको थिएँ । उत्तरकाशी बसाईमा एक संस्थामा निर्माणको काम हेर्ने क्रममा एक ठेकेदारसँग धेरै सुमधुर सम्बन्ध भएको थियो । उनले आफ्ना व्यक्तिगत कुराहरू पनि सहजरुपमा शेयर गर्थे । गढवाली ब्राह्मण परिवारका उनी सानो उमेरमा उत्तरकाशी कै केही सन्यासी आश्रमहरूमा आश्रय लिएर अध्ययन गरेका रहेछन् । सायद त्यसैको प्रभाव होला उनको उत्तरकाशीका प्राय: सबै आश्रमका सञ्चालकहरूसँग राम्रो सम्बन्ध थियो । आश्रमहरूको निर्माणको काममा प्राय: उनलाई नै बोलाउने गर्दा रहेछन् । आश्रमको मात्र होइन, गङ्गा किनारा हुने अधिकांश सरकारी काम पनि प्रायः उनैले हात पार्ने गर्दा रहेछन् । केही धार्मिक प्रकृतिका देखिनेे दयाशंकर नामक ती व्यक्तिसँग काम गर्ने अधिकांश मजदुरहरू नेपालगन्ज तिरका नेपाली चौधरी भाइहरू थिए । हाम्रो आवास नजिकै गङ्गा किरानामा गंगाजीको बहावबाट हुने कटान रोक्नको लागि तटबन्धको काम भइरहेको थियो । चर्को घाममा न्यून ज्यालामा काम गर्ने ती सोझा मजदुरहरू प्रति मलाई अत्यन्तै दया लाग्थ्यो । दिनमा एकपटक चिया पकाएर केही बिस्कुटहरू किनेर दिने गर्थें । एकदिन चिया बिस्कुट दिँदै गर्दा ठेकेदार जी आइपुगे । नदी किनारा अर्काको काम गरिरहेका ती मजदुरहरुलाई आफ्नो पैसाले खाजा खुवाएको देख्दा उनलाई आश्चर्य लागेछ छेउमा आएर भने, मोहन जी, "हम दोस्तों के साथ दारू पीने लगे तो हजारों उड़ा देते किंतु यह गरीब मजदूरों चाय पिलाने का सोच कभी नहीं आया, उत्तरकाशी जैसी पुण्यक्षेत्र मे ब्राह्मण कुलमे पैदा होकर भी मजदूरों के प्रति बहुत अत्याचार किया हूं......" आदि इत्यादि धेरै भने । सामान्यतया हामी व्रत बस्ने, मन्दिर जाने, पूजा आजा गर्ने व्यक्तिलाई धार्मिक भनेर चिन्ने गर्छौ तर धार्मिक देखिने र देखाउने क्रममा आफ्नो धर्म भुलिरहेका हुन्छौं । यो सानो प्रसंग यहाँ कोट्याएर कसैलाई होच्याउने प्रयास गरेको भने पटक्कै होइन । जो जहाँ छौ त्यो पद, स्थान, पेशा आदिको धर्म बुझेर आ-आफ्नो धर्म निभाउने हो भने सायद समाज परिवर्तन हुन समय धेरै लाग्दैन कि? 🙏

Wednesday, March 29, 2023

दिल्लीका ५८ वर्षका एक अविवाहितको विवाह गर्ने रहर

यात्रा संस्मरण~ सन् २०१२ को जुलाई महिना थियो । हामी मुंबईबाट उत्तरकाशी फर्कने क्रममा थियौं । मेरा सहयात्री भारतीय जलसेनाका रिटायर्ड कर्णेल साहेब हुनुहुन्थ्यो । अघिल्ला प्रसङ्गहरूमा पनि मैले उहाँ संगको यात्राको बारेमा लेखेको छु । उहाँसँग उत्तरकाशी बसाईमा चिनजान भएर निक्कै घनिष्ट सबन्ध भएको थियो । भारत पाकिस्तान अलग हुँदा भएको दंगामा धेरै जना आफन्तहरू आफ्नै आँखा अगाडि रेटिए पछि ज्यान बचाउँदै धेरै कष्टका साथ कलकत्ता आइपुग्नुभएको रहेछ । पछि विभिन्न ठाउँ हुँदै दिल्लीको एक शरणार्थी क्याम्पमा बसेर पढाई गर्नु भएको रहेछ । दिल्लीमा अध्ययन गरेर भारतीय जलसेनाको उच्च पद सम्म पुग्दाका र रिटायर्डमेन्ट पश्चात् मुंबईमा सेटल हुँदा सम्मका उहाँको जीवनका धेरै तिता मीठा अनुभव सुन्दै उहाँसँग हामी मुंबई घुमेर फर्किदै थियौं । उहाँको एक जना दाजु दिल्लीमा सेटल हुनुभएको रहेछ । केही महिना अगाडि मात्र उहाँको दाजु भाउजुको झण्डै सँग संगै जस्तो निधन भएको कुरा सुनाउनु भएको थियो । दिल्लीमा हामी केहीदिन बस्नु नै थियो । हामी गोलमार्केट निर एक मेरो पूर्व परिचित मित्र कहाँ बसेका थियौं । एकदिन बेलुका तिर हामी धौलाकुवा तिर पैदल हिँड्दै थियौं, कर साहेबलाई उहाँको दाईको छोराले फोन गर्नुभयो । हाम्रो लोकेशन भनेपछि केही समयमा उहाँ कार लिएर हामीलाई लिन आउँनुभयो । दिल्ली धेरै पटक गएपनि म दिल्लीको राष्ट्रपति भवन, संसद भवन आदि मुख्य ठाउँहरू घुमेको थिइन । उहाँले गफ गर्दै करिब दुईघण्टा जति दिल्लीका महत्वपूर्ण ठाउँहरू कारबाटै घुमाउँदै अन्त्यमा आफ्नो घर लिएर जानुभयो । ठाउँको नाम त अहिले याद आएन, संसद भवनबाट धेरै टाढा थिएन । दिल्लीको मुटुमा रहेको ठूलो बङ्लो भित्र पस्यौं किन्तु सुनसान भुतघर जस्तो लाग्यो । उहाँ बुबा आमा सँग झगडा गरेर आफ्नो करियर बनाउन ४० वर्ष पहिला अमेरिका जानु भएको रहेछ । बुवा आमाको देहान्त पश्चात् मात्र दिल्ली फर्कनु भएको रहेछ । करियर बनाउने क्रममा उमेरले नेटो काटेको पत्तै भएन भन्नुभयो । ५८ वर्षको उमेर भएछ, करियर बनाउने चक्करमा बुबा आमा त छोड्नुभयो । विवाह गर्न पनि उचित सम्झनु भएन छ । त्यो दृश्य देख्दा मेरा त आँखा भरिएर आएँ । अब विवाह गर्ने भन्छन् अनि त्यो पनि सुन्दर कन्यासँग रे, विवाह पश्चात् बच्चा पनि होस् रे । मनमनै भने- "तिमी कसैको छोरो हुन सकेनौं भने बाबु हुने रहर? एक्लो छोरो भएर माता पितालाई छोडेर करियर बनाउन गयौं अब यो उमेरमा तिमी बिहे गर्ने अनि छोराको बाबु बन्ने? यो दिवा सपना देख्न छोड ।" तर मुखले भने केही भनिन । हाम्रो त्यसपछि सम्पर्क पनि भएन, मैले पनि कर साहेबलाई उनको भतिजाको बिहे भयो कि भएन भनेर त सोधिन तर आज अचानक त्यो दिन याद आयो खै किन किन हामी ........

Monday, March 27, 2023

गुफामा भेटिनु भएका एक बाबाजी

यात्रा संस्मरण (गुफामा भेटिनु भएका एक बाबाजी)~ उत्तरकाशीबाट गंगोत्री पुगेको दिन (गोमूख गएको अघिल्लो दिन) दण्डी आश्रममा खाना खाएपछि गंगोत्री क्षेत्रमा एक्लै यता उता घुमिरहें । घुम्ने क्रममा मन्दिर भन्दा केही माथि एउटा ठूलो ढुङ्गा देखें । सुनेको थिएँ गंगोत्री क्षेत्रमा ठूला-ठूला गुफाहरू छन् र त्यहाँ तपश्वी साधु सन्तहरू बस्ने गर्छन् । नियालेर हेर्दा त्यो ढुङ्गा तिर जाने सानो गोरेटो देखें । मनमा कौतुहलता जागेर आयो बिस्तारै त्यो ढुङ्गा तिर पाइलाहरू बढाउँदै गए । दिनको करीब १२/१ बजेको समय हुनुपर्छ गंगोत्री चिसोलाई चिर्दै पारिलो घाम लागेको थियो । म नजिकै पुगें । ठूलो ढुङ्गाको अगाडि सानो सफा आँगन जस्तो रहेछ त्यहाँ एक ढुङ्गामा कम्बल ओछ्याएर घाममा बसेर गंगाजी तर्फ एकोहोरो हेरिरहेका एक दिव्य चेहरा भएका साधुलाई देखें । नजिकै गएर नतमस्तक भएर उहाँलाई प्रणाम गरें । सेतै फुलेका लामा-लामा दारी-कपाल, धपक्क बलेको अनुहार, तेजिला आँखा देख्दै भित्रबाट आनन्द महशुस भयो ।

उहाँले मैले भन्नु भन्दा पहिला नै लगभग मेरो बारेमा सबै कुरा भन्नुभयो मलाई आश्चर्य पनि लाग्यो । म चारधाम यात्रामा हिँडेको कुरा देखि नेपालबाट उत्तरकाशी हुँदै त्यहाँसम्म पुग्दा भएका धेरै कुराहरू भए । सबै कुराहरू यहाँ उल्लेख गर्न उपयुक्त पनि नहोला । मलाई गुफा भित्र हेर्न मन लागेको थियो, त्यसैले उहाँ सँग अनुरोध गरें । उहाँले त्यो विशाल ढुङ्गा मुनि रहेको आफ्नो गुफा देखाउनु भयो । गुफा भित्र पनि एक तेर्सो लामो ढुङ्गा रहेछ, हेर्दा खाटकै आकारको । त्यहीँ बसेर उहाँले आफ्नो साधना गर्ने गर्नु भएको रहेछ । भोलि गोमूख जाने कुरा गर्दा उहाँले पहिला त अहिले न जान भन्नुभएको थियो सायद उहाँलाई पूर्वाभास थियो कि हामीले भोलि निक्कै दुःख पाउनेवाला छौं भनेर । तर मैले जाने निधो गरें उहाँले एक पिताले पुत्रलाई सम्झाए जसरी सम्झाउनु भयो । जाने नि हो भने पनि बाटोमा खानेकुरा पाइँदैन भनेर उहाँले गुफा भित्रबाट निकालेर केही काजु, बदाम आदि दिनुभयो मैले पनि प्रसाद मानेर लिएँ ।
त्यसपछि पनि आफ्नो समय मिलाएर मैले पटक पटक उहाँलाई भेट्न जाने गरेको थिएँ । साधु-सन्तहरूले सहजै रूपमा आफ्नो पूर्व जीवनको बारेमा बताउँदैनन् । पछिल्लो पटक उहाँलाई सन् 2010 को अक्टुबर महिनामा गंगोत्रीबाट केही माथि एक कुटीमा भेटेको थिएँ । उत्तराखण्ड सरकारले सदियौं देखि साधु सन्तका लागि साधनामा प्रयोग भएका ती दिव्य गुफाहरूलाई असुरक्षित मानेर धमाधम भत्काउने गरकोले उहाँले प्रयोग गर्ने गुफा पनि नष्ट गरिएकोले रहेछ र त्यो कुटीमा बस्न थाल्नु भएको रहेछ । गफ गर्दै जाँदा उहाँले एक प्रसंगमा उहाँको उमेर त्यो बेला 87 वर्ष भएको र साधु हुनु पूर्व भारतको कलकत्ताको एक प्रसिद्ध कलेजबाट इन्जिनियिङ्गमा स्नातक तहको अध्ययन सकेर केही समय नोकरी गरेको र 27 वर्षको उमेरमा घर छोडेर साधु बन्नुभएको कुरा भन्नुभएको थियो । उहाँ साधनाका क्रममा नेपालको गोसाईं कुण्ड क्षेत्रमा पनि केही समय बस्नु भएको कुरा गर्नु भएको थियो । 

photo:


यात्रा संस्मरण (वैशाख-नन्दन अर्थात् गधाको प्रसङ्ग)~ वि. सं. २०६३ साल वैशाख महिनाको कुरा हो, म त्यो बेला ऋषिकेशमा थिएँ । गर्मी महिनामा चारधाम यात्रामा जाने यात्रीहरुले गर्दा पनि प्रायः ऋषिकेश क्षेत्र भीडभाड नै हुन्छ । त्यो बेला पनि निक्कै भीड नै थियो । त्यो भीडमा धेरै नेपालीहरु पनि भेटिएका थिएँ कोही यात्री थिए, कोही विद्यार्थी थिए, कोही अन्वेषक थिए, कोही साधुसन्त थिए आदि इत्यादि । तर मलाई भने त्यो भीड सँग सम्बन्ध गाँस्नु भन्दा पनि त्यहाँ भन्दा अगाडि बढ्नु थियो । यात्रा हो भेटिने छुट्टिने क्रम त रहिरहन्छ भन्ने लाग्थ्यो । मैले केही समय पहिला नेपालमा हुँदै भारतको गढवाल क्षेत्रमा रहेको उत्तरकाशी भन्ने ठाउँको बारेमा सुनेको थिएँ । तर कहाँबाट जाने कति समय लाग्छ आदि सबै कुराको जानकारी थिएन । ऋषिकेश बसाईको क्रममा नै एकदिन उत्तरकाशीबाट ऋषिकेश आउनुभएका एक संतको दर्शन गर्ने मौका मिल्यो । दिव्य र हँसिलो अनुहार पहिलो दर्शनमा नै निक्कै आनन्दित महसुस गरेको थिएँ । न्याय, वेदान्त, व्याकरण, योग आदिको प्रकाण्ड विद्वान र अति नै सरल स्वभावका ती सन्तको जन्म पनि नेपालमा नै भएको हो भन्ने कुरा उहाँ सँग वेदान्त अध्ययन गर्नु भएका एक मित्रले मलाई उहाँ उत्तरकाशी गएपछि भन्नु भएको थियो ।
केहीदिन पछि म उत्तरकाशी तिर गएँ ऋषिकेशबाट १७५ किलोमिटर टाढा हिमालय र गङ्गाजीको काखमा रहेको सुन्दर र शान्त शहर उत्तरकाशी पुग्दा झमक्क साँझ परेको थियो । बसबाट ओर्लिएर बासस्थानको खोजीमा लागेँ । केही अगाडि उज्जेली भन्ने ठाउँमा कैलाश आश्रममा रहन बस्न सहज हुने भनेर मलाई एक जनाले ऋषिकेशमा सुझाव दिएका थिए । त्यसैले सोधखोज गर्दै कैलाश आश्रम पुगें तर त्यहाँका व्यवस्थापकले यहाँ अलिक भीड छ भनेर एक व्यक्तिलाई मलाई अन्यत्र नै लैजान निर्देश गरे । उनको निर्देशन अनुसार म ती व्यक्तिसँग स्कुटरमा शहर भन्दा केही पर गंगोत्री हाइवे भन्दा केही तल गङ्गाजीको किनारामा शान्त वातावरणमा रहेको सानो आश्रम सम्म पुगें । ऋषिकेशमा भेट भएका तीनै विद्वान् सन्त बस्ने आश्रम रहेछ त्यो । मलाई त "के खोज्छस् काना आँखो" भने जस्तो भयो । थाकेको हुनाले खाना खाएर त्यो रात त्यहीं विश्राम गरियो ।
उहाँको सानीद्यमा केही समय रहेको थिएँ । त्यो समय उहाँ बिहान कैलाश आश्रममा ब्रहमसूत्र अध्यापन गराउनु हुन्थ्यो भने दिनमा त्यहीं छान्दोग्योपनिषत् पढाउनु हुन्थ्यो । दिनको १ बजे तिर प्रायः हामीसँग बसेर चिया पिउँदै केही मीठा प्रसङ्ग निकालेर कुरा गर्नुहुन्थ्यो ।
गङ्गानदीको बगरबाट मानिसहरूले बिहान भरि गधालाई बालुवा र ढुङ्गा बोकाएर दिउँसोको समयमा चर्नको लागि छोडिदिन्थे त्यो दृश्य सधैं देखेर हामी बानी परिसकेका थियौं ।
बिहान मालिकले चाबुक र छडीले कुटीकुटी बोझ बोकाएर दिउँसो केही समयको लागि चर्न छोडेको बेला पनि भागेर नजिकै भएको जङ्गल तिर कहिले गएको देखिँदैन थिए ती गधाहरु । गधाहरूको दिनचर्या नै त्यहीं थियो । बिहान भरी मालिकले दिएको दुई मुठी चना चपाएर पिटाई खादै ढुङ्गा र बालुवाको बोझ बोक्ने र दिउँसो टन्टलापुर घाममा सुकेका त्यन्द्रातुन्द्री टिप्दै चर्ने ।
एकदिन उहाँले गधा चर्दै गरेको देखाउँदै एक प्रसङ्ग निकाल्नु भयो र भन्नुभयो- "गधालाई संस्कृतमा वैशाख-नन्दन भनिन्छ । संस्कृतमा कसैलाई गाली गर्नु पर्यो भने ग्रामसिंह (कुकुर अर्थात् गाउँको सिंह) बैशाख-नन्दन (वैशाखमा आनन्दित हुने, गधा) जस्ता शब्द प्रयोग हुन्छन् ।"
वैशाखमा सबै तिर सुख्खा हुन्छ तर पनि गधाहरु वैशाखमा नै हृष्टपुष्ट देखिन्छन् किन कि चर्दै जाँदा धेरै अगाडि पुगेका हुन्छन् र पछाडि फर्केर हेर्दा उनीहरूलाई लाग्छ कि आज पुरै फाँट नै चरिएछ धेरै खाइएछ । उनीहरूको सन्तोषको कारण पछाडिको खाली देखिएको फाँट हुन्छ ।
सन्दर्भ पनि ?
फोटो: स्वदेश नेपाल

बाटोमा भेटिएका एक सैनिक

यात्रा संस्मरण (बाटोमा भेटिएका एक सैनिक)~ सन् २००८ को जुलाई महिनामा भारतको कश्मीर राज्यमा अवस्थित अमरनाथ गुफाको दर्शन पश्चात फर्कने क्रममा थियौं । पहिला पनि उल्लेख गरेको थिएँ मेरो साथमा काठमाडौं बत्तीसपुतली घर बताउने एक विष्ट थरका सहयात्री हुनुहुन्थ्यो । उहाँ सँग उत्तराखण्डको उत्तरकाशीमा चिनजान भएर हामीले अमरनाथ यात्रामा जाने निर्णय गरेका थियौं । यात्राको क्रममा उहाँलाई बाटोका केही स्वास्थ्य सम्बन्धी समस्या भएको हुनाले फर्कदा पनि खच्चरमा फर्किन अनुरोध गरें । जाँदा पहलगाँउको बाटो गए पनि फर्कदा बालटालको बाटो छोटो हुने र श्रीनगर हुँदै फर्कने निर्णय गर्यौं । उहाँलाई खच्चरमा पठाएर म आफ्नै रफ्तारमा पैदल हिँड्न थालेँ । बाटोमा करीब ५० / ५० मीटरको दुरीमा हतियार सहित सेना उभिएका थिए । बाल्यकाल देखि नै बुवाले आफु शाही नेपाली सेनामा कार्यरत रहँदाका तिता मिठा कहानीहरू सुनाउने गर्नु भएकोले गर्दा पनि होला मलाई सेना देख्ने बित्तिकै भित्रबाट एक आनौठो किसिमको आनंद र आफ्नोपनको अनुभति हुन्थ्यो ।अमरनाथ यात्रामा यात्रीहरूलाई आतंकवादीहरूले आक्रमण गर्न सक्ने हुनाले भारत सरकारले यात्राको समयमा त्यो क्षेत्रमा विशेष गरी हिन्दू बाहुल्य रहेको सेनाका बटालियन तैनाथ गरेको हुन्छ । त्यसैले त्यहाँ गोर्खा रेजिगमेंट, गढवाल रेजिगमेंट, पंजाब, केरला, तमिलनाडु आदि तिरका सैनिकहरू बढी भेटिन्थे । हिड्ने क्रममा कसैले पछाडिबाट आवाज लगायो "बम बम भोले" भन्दै । म पनि पछाडि फर्किएर हेरें एक सैनिक जवान थिएँ, प्रत्युत्तरमा भने "बम बम भोले" । अनि हिंदीमा सोधें, "बालटाल कितना दूर है" उनले पनि अलिक अफ्ठेरो गरी हिन्दीमा जवाफ फर्काए "बस ज्यादा दूर नहीं है तोड़ा (केरलका मानिसहरूले हिन्दी बोल्दा थोडा लाई प्रायः तोडा उच्चारण गर्छन्) है, दो घंटा और लगेगा, मैं भी उधर ही जा रहा हूं" फेरि मैले भने, "हम साथ साथ चलें क्या?" उनले संगै हिड्न मिल्ने बताए अनि हामी गफ गर्दै संगै हिँड्न थाल्यौं ।
उनको हिन्दी उच्चारण बाटै मैले उनी केरलाका हुन् भन्ने थाहा पाएको त थिएँ तै पनि सोधें "आप केरल से हैं क्या?"
क्रमशः ..........

थप्पड काण्डले सम्झाएको "थप्पड"


संस्मरण (थप्पड काण्डले सम्झाएको थप्पड)~ वि. स. २०५३ साल तिरको कुरा हो, महिना र गते त मलाई ठ्याक्कै याद भएन । त्यो बेला म आदर्श माध्यमिक विद्यालय ईलाम (ईलाम हाइस्कूल) मा कक्षा ८ मा पढ्थे । पूर्ण सरले हामीलाई अङ्ग्रेजी विषय पढाई रहनु भएको थियो । म एकहोरो भएर पूर्ण सरले पढाउँदै गरेको narration को क्लास सुन्दैन थिएँ । संगै बसेको मेरो साथीले मलाई एक्कासी काउकुती लगायो मेरो मुखमा खित्का छुट्यो । पूर्ण सर अगाडिबाट दौडेर आउँनु भयो र मेरो दाहिने कान जोडले तानेर देब्रे गलामा जमाएर थप्पड हान्दै भन्नुभयो "तँ अघि देखि हाँस्दैछेस्" (उहाँले केटालाई स्त्रीलिङ्गी क्रियापद र केटीलाई पुलिङ्गी क्रियापद प्रयोग गर्नुहुन्थ्यो) मैले त उहाँको थप्पडले तोरीको फूल नै देखेको थिएँ। जीवनमा पहिलो पटक आफूले गल्ती नगरे पनि त्यस्तो गज्जबको थप्पड खाएको अनुभव गर्न पाईयो भनेर म झन् हाँसे । न त म उहाँले भने जस्तो अघि देखि हाँसेको नै थिएँ न त त्यो हाँसो मेरो आफ्नै कारणले या सरको खिल्ली उडाउने उदेश्यले आएको थियो । त्यो हाँसोका पछाडिको रहस्य अर्कै थियो भन्ने कुरा न सरलाई कसैले भन्न नै सक्थे । पूर्ण सरको नाम सुन्दै सबै विद्यार्थीहरू डराउने गर्थे । कसैले उहाँलाई सीधा आँखाले हेर्ने हिम्मत सम्म गर्दैन थियो । उहाँको ठूलो आवाज अनि गाली गर्ने र बेला बेला हात नै छोड्ने बानीले त झन् सबै विद्यार्थीहरू डराउँथे।
म सधैं दोस्रो बेञ्चमा बस्थेँ । प्रत्येक बेञ्चमा ४ जना बसेका हुन्थ्यौं । मेरा साथमा अन्य ३ जना मित्रहरू हुन्थे । भित्ता पटी बस्ने मित्र प्रायः सँधै जसो सुतेर नै सारा क्लास बिताई दिन्थे भने मेरो छेउमा बस्ने एक तामाङ्ग थरका मित्र आफू चुपचाप बसेर पढाईमा ध्यान दिए जस्तो गरेर डेस्क मुनिबाट अरूलाई चिमोटने, काउकुती लगाउने गर्थे । म गाउँबाट आएको सोझो केटो मलाई त्यो सब मन पर्दैन् थियो सबैले पढाई तिरै ध्यान दिए हुने जस्तो लाग्थ्यो । तर कसैलाई भन्न पनि त सक्दिन थिएँ ।
स्कुले जीवन सकियो । ईलाम क्याम्पसमा आई.कम. पनि सकाइयो राजधानी तिर आएर उच्च शिक्षा अध्ययनका सिलसिलामा पुराना साथीभाइ पनि छुटे पूर्ण सर सँग भेट गर्ने मौका पनि मिलेन तर पनि मनमा त्यो थप्पडको बारेमा पूर्णसर सँग बसेर वास्तविकता सुनाउने रहर बनिरह्यो । तर विधिको विधान अर्को पटक म ईलाम जाँदा पूर्ण सर हामीलाई छोडेर कहिल्यै न फर्किने यात्रामा गैसक्नु भएको रहेछ । धेरै वर्ष पछि घर फर्कंदा एक पटक त्यो तामाङ्ग साथी सँग ईलाम बजारमा भेट भएको थियो र त्यो थप्पड उसलाई सम्झाएँ ऊ पनि हाँस्यो
सायद यो पोस्ट पढेर अहिले मेरा समकक्षीहरू र गुरुजनहरू पनि हाँस्नु हुनेछ

गधा पुराण~ (हिन्दी साहित्यमा चर्चित कथा)

एकदिन मुल्ला नसीरुद्दीनलाई बसी बसी यो विचार आएछ कि, जसरी म बिहान बेलुका छतमा बसेर वरिपरिका मनोरम दृश्यहरू हेरेर आनन्द लिन्छु, यसको हक मेरो प्यारो गधालाई पनि हुनुपर्छ । अर्को दिन बिहान मुल्ला जी गधालाई छतमा चढाउन तयार भए । गधाको लागि एक समस्या थियो, उ सिँढीमा खुट्टा राख्न सम्म तयार थिएन। धेरै मेहनत, लाड प्यार, धक्का मुक्की, तानतुन आदि गरेर मुल्ला जीले गधालाई छतमा उभ्याएर नै छाडे । अब गधा त गधा नै थियो । उसले त्यो उचाईको महत्व नबुझेर छतमा पनि शिर झुकाएर चुपचाप उभिई रह्यो । केही समय पछि मुल्ला जीलाई लाग्यो कि त्यो गधालाई छतबाट देखिने मनोरम दृश्यहरूमा कुनै रुचि नै छैन भने उसलाई तल झार्नु पर्यो । जब गधालाई झर्न भने तर उ आफ्नो ठाउँबाट टसमस भएन । मुल्ला जीले हरेक तरिका अपनाएर प्रयास गरे तर गधालाई हल्लाउन सम्म सकेनन् । थाकेर हार मान्दै मुल्ला जी गधालाई त्यै छोडेर तल आए । तर केही समयपछि माथिबाट अचम्मको आवाज आउन लाग्यो कि कोही केही तोड्फोड गर्दैछ । मुल्ला जी जब दौडदै माथि पुगेर हेर्दा त उनको प्यारो गधाले त दुई लात्तीले उनको छानो भत्काउँदै छ । छत कमजोर थियो, कतै पुरै भत्किने हो कि भन्ने डरले मुल्ला जीले गधालाई लखेट्न लागेका थिएँ उसले जोर लात्ती हानेर मुल्ला जीलाई नै छतबाट तल झार्यो ।
जब सम्म मुल्ला जीलाई उठेर आफू समेटिन समय लाग्यो त्यो बेला सम्म त गधा पनि छत तोडेर तल झरिसकेको थियो ।
मुल्ला नसीरुद्दीन ने इस हादसे पर काफी दिमाग लड़ाया और इस नतीजे पर पहुंचे कि कभी भी गधे को ऊँचे मकाम पर नहीं ले जाना चाहिए ! ऐसा करने पर वह उसी जगह को बर्बाद करता है ! ले जाने वाले को भी लतिया कर गिरा देता है और सबसे बड़ी बात खुद भी सर के बल नीचे आ गिरता है। यानी दान, ज्ञान, स्थान और सम्मान सुयोग्य पात्र को ही देना चाहिए।
लेख्नेलाई फूलको माला पढ्नेलाई सुनको माला
यो कथा वैकुण्ठै जाला
भन्ने बेलामा खुरु खुरु आउला ।

रङ्गीन नगरी मुम्बईको यात्रा


यात्रा संस्मरण ~ सन् २००६ को सेप्टेम्बर महिना हामी रङ्गीन नगरी मुम्बईको यात्रामा थियौं । पहिला पनि एउटा प्रसङ्गमा मैले यो यात्राको बारेमा अलिकति लेखेको थिएँ । संयोग पनि त्यस्तै मिल्यो हामीले महानायक अमिताभ बच्चनको जुहू स्थित "जलशा" बंगलो कै नजिक करीब एक महिना बिताएका थियौं।
एक दिन बेलुकाको समय थियो हामी बसेको बंगलोको बाहिर पटि गार्डेनमा बसेर जलशा (अमिताभ बच्चनको बंगलाको नाम) तिर फर्केर गफ गर्दै थियौं एकाएक राजेश खन्नाको प्रसङ्ग निस्कियो ।
आनंद, बावर्ची, आराधना, कटी पतंग, आप की कसम आदि जस्ता मुभीका प्रसङ्ग आए । हामी जसको घरमा अतिथि बनेर गएका थियौं उहाँ पनि राजेश खन्नाको ठूलो फ्यान हुनुहुँदो रहेछ । उहाँ धेरै पटक राजेश खन्नासँग भेट्न पनि जानु भएको रहेछ । उहाँको जीवन पनि उहाँ अभिनित चलचित्र जस्तै शुरुमा रोमान्टिक अन्त्यमा दुःखान्त रहेको कुरा उहाँले सुनाउनु भयो । हाम्रो कुरा अगाडि बढ्ने क्रममा मुम्बई बसाईमा समय मिलाएर राजेश खन्नासँग पनि भेट गराउने कुरा उहाँले गर्नु भएको थियो । किन्तु हामी एक बृद्ध बिरामीको उपचारका लागि गएका हुनाले पहिलो प्राथमिकता उपचार नै थियो । त्यसको दोस्रो दिन नै हामीलाई अस्पतालबाट फोन आयो । हामी मुम्बईबाट डोमीबली जानुपर्ने भयो । उपचार पछि हामी तुरुन्त दिल्ली हुँदै उत्तरकाशी फर्कियौं । त्यसैले सुपर स्टार भेट्ने हाम्रो योजना सफल भएन ।

अर्को पटक सन् २०१२ जुलाई १८ तारीख हामी राजधानी एक्सप्रेस मार्फत दिल्लीबाट मुम्बई जाँदै थियौं । त्यो पटक हामी पुरै घुम्ने भनेर नै गएका थियौं । कुनै जिम्मेवारी थिएन तर ट्रेनमा नै दुःखद् खबर आयो सुपर स्टार राजेश खन्नाको निधनको । तर पनि हामी त्यो पटक मुंबईका धेरै ठाउँ घुम्यौं । नवी मुंबई, एलिफेंटा आईलैण्ड लगायतका ठाउँहरू निकै रमाइला रहेछन् । गेटवे अफ इण्डियाबाट दुई तले बोटमा करीब १ घण्टाको जल यात्रामा हामी एलिफेंटा पुगेका थियौं तर दुःखको कुरा त्यो बेला अहिले जस्तो स्मार्ट फोन हामी संग थिएन । एक डिजिटल क्यामेरा थियो त्यो पनि मुम्बईको मलाड स्थित अपारमेंटमा जहाँ हामी बसेका थियौं त्यहीं छुटेछ । एलिफेंटामा रहेको विशाल चट्टानलाई कुँदेर बनाइएको मन्दिर देख्दा निक्कै अचम्म लाग्यो।





राख के साथ संवाद ~(communicating with ash)

संस्मरण~ (राख के साथ संवाद ~communicating with ash) सन् २०२१, अगस्त ७ तारीख था, उस समय मैं नेपाल के राजधानी काठमांडू स्थित बालाजू इंडस्ट्रियल एरिया में एक बिस्कुट फैक्ट्री पर काम करता था । २०१५ में नेपाल में बड़ा भूकंप होने के बाद गुड़गाव से काठमांडू चला गया था । उसके बाद काठमांडू में ही रहने लगा । एक सामान्य नौकरी वाला, सामान्य सैलरी, सामान्य और सरल जीवन, सरल तरीके से ही चल रहा था । कभी कभी हिमाचल, उत्तराखंड और गुड़गांव का याद भी आता था लेकिन एक हिसाब से गर्व भी महसूस होता था कि नेपाल के राजा महेंद्र द्वारा १९६४ में स्थापित वह फैक्ट्री नेपालका पहला बिस्कुट फैक्ट्री था, उस में काम करने का एक सौभाग्य मिला इसका भी आनंद लेना चाहिए । जीवन तो एक यात्रा ही तो है । जैसे मुसाफिर खाना में अनेक प्रकार के लोग मिलते और बिछड़ते है । बस जीवन भी तो एक मुसाफिर खाना ही तो हैं।
शनिवार नेपाल में साप्ताहिक छुट्टी मिलती है । ७ तारीख शनिवार था । ६ तारीख के दिन भी मैं कुछ काम विशेष से छुट्टी लिया था । मेरा पुराना आदत था किसी दिन छुट्टी लेना है तो सभी को SMS कर के इंफॉर्म करता था । उस दिन भी SMS किया था । छुट्टी लिया तो अपने काम के लिए निकल पड़ा । दोपहर करीब १ बजा था मैं काठमांडू सिनामंगल स्थित एक मेडिकल कलेज में था । ऑफिस से जीएम साहब का फोन आया, और बोले "मोहन जी, आप कुछ देर के लिए मेरे कैबिन पर आइए", मेरा उत्तर था "सर जी, मैं तो छुट्टी पे हूं अभी हॉस्पिटल पे एक मरीज़ के साथ हूं, क्यू कोई विशेष काम है क्या?" आना है तो आ जाता हूं । फिर उधर से उत्तर मिला "नहीं नहीं ऐसी कोई बात नहीं, ठीक है आप छुट्टी मैं है तो" कुछ देर बाद दुबारा कल आया कुछ जल्दी बाजी में किया जैसा आवाज आया "आप कब आयेंगे अच्छा .. अच्छा ... मैं तो भूल गया फिर कल किया आप तो छुट्टी पे है न" ....... मन में तोड़ा घबराहट भी हुआ कोई अच्छा संकेत नहीं कुछ गलत होने वाला है ऐसा मेरा मन बोल रहा था । बड़े साहब है फोन कर रहे है तो कुछ काम तो जरूर होगा । सब को यह होता ही है । जरूरी काम होता तो फोन पर भी बोलते होंगे, फिर आने के लिए भी तो कहा नहीं ऐसा सोचकर अपने मन की ज्वार भाटे को शांत कर दिया । मन में कुछ बात सोचते हुए घर गया रात को रोटी सब्जी खाया और फ्राइडे था तो एक मूवी देखा सो गया।
रात में सोने से पहिले ही मेरा फोन साइलेंस पर रखने का आदत है, उस दिन भी वही किया । सुबह जगा तो समय देखने के लिए मोबाइल उठाया देखा समय सुबह ४.१५ हुआ था । फोन पर कुछ मिस कल पड़े हुए थे । पर्चेज मेनेजर का ३/४ और अपने स्टोर के एक सहकर्मी का ४/५ । मुझें लगा रात को इंडिया से मेशिन का कुछ सामान आया होगा तो ड्राइवर को लोकेशन बताने के लिए कल किया होगा । अक्सर आधा रात में समान आया तो मुझे ही कल आया करता था
कलबैक किया तो और कुछ था .........फैक्ट्री पे आग लग गई थी । विश्वास नहीं हुआ । डेट देखा कही अप्रैल १ तो नहीं यदि ऐसा होता था तो अधिकारीक व्यक्ति से कल आता था होगा ...... फिर भी उनको दुबारा पूछा कहीं मजाक तो कर नहीं रहे है । आप को किसने बताया ? वह बोले किसी दूसरे फैक्ट्री के वॉच मैन ने कबाड़ी वाले को फोन किया और उस ने उनको फोन किया । मतलब जेलाबी जैसे घूम घूम कर संदेश आया है ।
उस समय मैं फैक्ट्री से करीबन ७ किमी दूरी पे रहता था । मिसेज को जगाया और बताया और देख कर आता हूं बोल कर अपना स्कूटी निकाला और चल दिया ।
आग सच में ही लगी थी सब लोग पहुंच गए थे, दमकल आग बुझाने में लगे थे लेकिन फैक्ट्री राख मे बदल रही थी । मन कर रहा था एक मुट्ठी भर कर राख उठा लू और उस से पूछ लूं .........
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
लिखने में मजा नहीं आया कल यह लोग मिलेंगे और पूछेंगे "राख ने क्या बोला?" । फिर स्टोरी जैसा नहीं रहेगा । आज से और १० साल बाद लिखेंगे तो यह स्टोरी सुंदर लगेगी तब तक के लिए कृपया धीरज रखिए

Friday, March 24, 2023

पोखरामा भेटिएका सन्यासी उद्योगपति

यात्रा संस्मरण~ सायद सन् २०१३ को जुलाई महिना हुनुपर्छ, ठ्याक्कै तिथि मिती त याद भएन । त्यो बेला म भारतको हिमाञ्चल प्रदेशको काँगडा जिल्लामा थिएँ । यात्राका क्रममा म अनेक किसिमका प्रयोगहरू गर्ने गर्थें । कहिले आफ्नो वास्तविकता लुकाएर हिड्ने, कहिले बिना पैसा हिड्ने, कहिले बसिरहेको ठाउँ र साथीहरू कसैले थाहा नै नपाउने गरी निस्कने आदि आदि ।
सुन्दा कसैलाई अचम्म लाग्न सक्छ, आज नयाँ प्रयोग गर्न मन लाग्यो । सोचें भोलि बिहानै कुनै गन्तव्य तय नगरी कतै एक्लै निस्कने । रातभरि झम झम पानी पर्यो । बिहान तीन बजे तिर उठेर स्नान आदि कार्य पूरा गरेर करिब ४ बजे तिर निस्किएँ । एक हातमा छाता अर्को पट्टि सानो ब्याग थियो । ब्यागमा एक सामान्य मोबाइल र केही पैसा अनि फेर्नको लागि एक जोर कपडा । बाटोमा निस्किएँ हिमाचल परिवहनको एक बस आयो । रोकेर त्यसैमा बसें । बस भित्र पसेपछि बसको अगाडि बसेका सहचालकले टिकट कहाँ सम्मको बनाऔं भनेर प्रश्न गरे । मैले प्रतिप्रश्न गरें, गाडी कहाँ सम्म जान्छ ? उनको उत्तर आयो "चण्डीगढ" । मैले उहीँ सम्मको बनाइदेउ भनें । केही घण्टाको यात्रा पश्चात् बस हिमाचल प्रदेशको उना सहरमा आएर रोकियो । सबैले खाना खाए, मैले पनि खाएँ ।
गाडी चल्ने तयारी भयो त्यही बीचमा हिमाचल परिवहनको दिल्ली जाने गाडी देखें । मैले पहिलाको गाडीका सहचालकलाई दिल्ली जाने कुरा गरेर टिकटमा हेरफेर गर्दिन भनें उनले टिकट मिलाइदिए म अब अर्को गाडी जुन दिल्ली जाँदै थियो त्यसमा बसें ।
बेलुका करिब ७/८ बजे तिर दिल्ली पुगें । हुन त दिल्लीमा केही परिचित व्यक्तिहरू थिए तर मैले कसैलाई सम्पर्क गरिन एक अनजान व्यक्ति अनजान सहरमा पुगे सरि एक रिक्सा चालकलाई धर्मशालाको बारेमा सोधें उसले नजिकैको धर्मशालामा पुर्यायो भित्र पसेर सामान्य सोधखोज पछि धर्मशालाका व्यवस्थापकले एक कोठाको चाबी दिए कोठा देखाउन जाने व्यक्तिको बोलीबाट थाहा पाएँ उनी नेपाली नै रहेछन् । मैले म हिमाचलबाट आएको नेपाल जान हिँडेको भने । एकछिनको कुराकानीमा नै हामी निकै नजिकका जस्ता भयौं । खाना खाने बेला भएको रहेछ खाना खाएर एक्छिन गफ गरियो र आराम गरियो । बिहान फेरि ती व्यक्ति सँग भेट भयो उनले नेपाल कहाँ जाने भने मैले भने पोखरा । उनले पोखराको लागि त दिल्ली देखि सीधा बस छ नि भने । मैले हुन्छ मलाई सम्पर्क गराई दिनु न त भने, ती व्यक्ति र म बस छुट्ने ठाउँ सम्म अटो रिक्सामा गयौं मलाई बस चढाएर उनी फर्किए ।
यात्राको क्रममा यस्तै कोही न कोही असल व्यक्ति भेटिए । भेटिएका व्यक्तिहरू सँग धेरै आत्मीयता भने बनाउदिन थिए, किन कि भेटिनु छुटिनु त संसारको रीत नै हो "कसैसँगको राग र द्वेष दुवै अन्त्यमा पीडादायक नै हुन्छन्" भन्ने कुरालाई म अक्षरशः पालना गर्ने गर्थें । म पोखरा आइपुगें विन्ध्यवासिनी मन्दिरमा दर्शन गर्न जाने विचार भयो दर्शन गरें त्यहाँका महन्तज्यूको दर्शन गरियो उहाँसँग एक्छिन बसियो गफ गाफ भयो । उहाँले पोखरा बसुन्जेल त्यही बस्न आग्रह गर्नुभयो मैले उहाँको आग्रहलाई स्वीकार गरेँ । उहाँको आग्रहमा खाना खान भोजनालय तिर लागियो । खाना खाएर बाहिर निस्कँदै थिए भोजनालय भन्दा माथि बाट एक अलिक वृद्ध व्यक्तिले बोलाए, आवाज दिएर बोलाए "हरिहर"।(प्रायः मन्दिर आश्रम तिर नाम थाहा नभएको या अपरिचित व्यक्तिलाई बोलाउँदा भगवानको नामले पुकार्ने गरिन्छ) मैले पनि जवाफ फर्काए "नारायण" हजुर । उहाँ सँग कुरा भयो उहाँ के गर्नु हुन्छ कहाँ बस्नुहुन्छ भन्नेकुरा र उहाँको व्यक्तिगत जीवनको बारेमा मैले पनि खास सोधिनँ उहाँले पनि सोध्नु भएन हाम्रो प्रायः दैनिक जस्तो भेट हुन्थ्यो पोखरा बसाईमा हामी निक्कै नजिक भयौं ।
प्रायः उहाँ बेलुका तिर गाडी लिएर आउने गर्नुहुन्थ्यो हामी कहिले सराङ्कोट तिर जान्थ्यौं, कहिले सिम्पानी तिर । बाटोमा गाडी र ड्राइभरलाई छोडेर हामी गफ गर्दै पैदल हिँड्थौ । जहाँ पुग्दा थकावट महसुस हुन्छ अनि ड्राइभरलाई बोलाउनु हुन्थ्यो । उहाँ सँग व्यक्तिगत भन्दा पनि आध्यात्मिक चर्चा बढी हुन्थे । हेर्दा सामान्य व्यक्ति देखिनु हुने अत्यन्त्यै सरल स्वभावका ती व्यक्तिको बारेमा न मैले सोधें न उहाँले बताउनु भयो धेरै पछि मात्र थाहा भयो उहाँ नेपालको एक ठूलै उद्योगपति हुनुहुँदो रहेछ । केही समय पोखरा बसेर मुक्तिनाथ दर्शन गर्न गएँ त्यस पछि म फेरि भारत तिरै फर्किए ............. क्रमशः
फोटो: खप्तड बाबा आश्रम, बुढानीलकण्ठ काठमाडौं

संसारमा रहेका मुक्त र बद्ध



यात्रा संस्मरण~ सन् २००७ को जनवरी महिना थियो म भारतको गढवाल क्षेत्रमा पर्ने उत्तरकाशीमा पुगेको थिएँ । दिनको समय थियो, जाडो महिना, गङ्गा-किनारा एक सन्त सँग बसेर न्यानो घामको आनन्द लिँदै केही आध्यात्मिक चर्चा हुँदै थियो । अचानक मेरो आँखा गङ्गाजीमा बगिरहेका दुई किशोरमा पर्छ । म झसङ्ग भएँ अनि ती सन्तलाई भनें ती दुई जना त बगिरहेका छन्, लौ न बचाउनु पर्यो । उनी मुस्कुराउँदै भने, "ती दुई किशोरमा एक तिमीले भने जस्तै बगिरहेको छ ऊ पौडी खेल्न जान्दैन किन्तु दोस्रो किशोर बगिरहेको आफ्नो साथीलाई उद्धार गर्न गएको हो उ राम्रो सँग पौडिन पनि जान्दछ र साथीलाई कसरी किनारा लगाउने कुरा पनि जान्दछ । केही बेर बगेपछि जहाँ नदीको वेग कम छ र किनारा सहज छ त्यहाँ उसले आफ्नो साथीलाई उद्धार गर्छ तर नदीको वेग संगै उ पनि उसको साथी संगै बगिरहेको देखिन्छ । सामान्य मानिसको दृष्टिमा नदीमा दुईजना नै बगिरहेका देखिन्छन् किन्तु दुई किशोरहरूको मनको अवस्था हेर्ने हो भने एक एकदम आत्तिएको र भयभीत छ भने अर्को सामान्य अवस्थामा छ । संसारमा पनि यस्तै हुन्छ । प्रारब्ध रूपी नदीको वेगमा सबै बगिरहेका छन् जो मुक्त छ त्यो पनि बगिरहेको छ जो बद्ध छ त्यो पनि बगिरहेको छ" ।

नभन्दै केही तल पुगेपछि दुईजना नै नदीकिनार तिर पुगेर निस्किए । हामी पनि आफ्नो गन्तव्य तिर लागेउँ ।

यात्रा संस्मरण (मेरो र रितेश_अग्रवालको जम्काभेट)~

सन् 2014 को जुलाईमा नेपाल चिया विकास निगमको जागीर छोडेर केही समय घरमै बसें । 2015 को जनवरी तिर सिलीगुडी तिरबाट घुम्दै हरिद्वार पुगेको थिएँ। केही दिनको घुमघाम पछि समयको सदुपयोग पनि हुने र केही नयाँ कुरा सिक्न पनि पाइने हुनाले हरिद्वारमा नै एक संस्थामा आईटी डिपार्टमेन्टमा काम गर्न थालें । केही समय त्यहाँ बसेर भारतको आईटी नगरी बैंगलोर जाने तयारी गर्दै थिएँ, एक दिन बेलुका अचानक एक मित्रको फोन आयो, "तिमी हरिद्वारमा के गर्दै गरेको तुरुन्त गुड़गांव आऊ यहाँ मैले काम गर्ने कम्पनीमा एक मान्छे मागिरहेका छन् मैले तिम्रो बारेमा कुरा गरेको छु..... " आदि इत्यादि । नभन्दै म त्यै रात हरिद्वारबाट दिल्लीको लागि हिँडे । ती मित्र कम्पनी कै गाडी लिएर अन्तरराज्य बस टर्मिनल दिल्लीसम्म मलाई लिन आएका रहेछन् , हामी गफ गर्दै गुड़गांव पुगेऊ । उनले सिधै कम्पनीका मालिकसँग भेट गराए । मालिक नै सो कम्पनीका director रहेछन् । अनि उहाँको मिसेज दिल्ली युनिभर्सिटीमा पढाउनु हुँदोरहेछ संयोग बस् त्यो दिन इन्टरभ्युमा उहाँहरू दुईजनै बस्नुभयो । व्यवसायिक कुरा भन्दा पनि व्यक्तिगत कुरा बढी भए । सामान्य अन्तरवार्ता पछि मलाई कामको लागि स्वीकृति प्राप्त भयो । म त्यै काम गर्न थालें । मेरो र डाइरेक्टर सरको अफिस आमने सामने थियो । उहाँहरूको एक थ्री स्टार होटल पनि थियो त्यसैको तल्लो तलामा हाम्रो अफिस र रेष्टुरेन्ट थियो ।
केही दिन पछि एक लामो लामो कपाल पालेको करीब २२/२३ वर्षका एक युवक डाइरेक्टर सरको अफिसमा दैनिक जस्तो आउने गरेका थिए । पटक पटक आउने र आएर OYO रूम को बारेमा कुरा गर्ने गरेको सुनेको थिएँ । पछि बुझ्न मन लागेर मैले मेडमलाई सोधें, उनले होटलमा भाडामा नलागेका रूम लिने र सस्तोमा उनका ग्राहकलाई दिने गरेका रहेछन् । उहाँले पनि छक्क पर्दै भन्नु भयो "आजकल यूनिवर्सिटी में एमबीए डिग्री ही इसी लिए करते है कि दूसरे के जेब के पैसे कैसे खिंचना बस यही सीखना पड़ता है, यह रितेश भी ऐसा ही है..."
एक त नाम नै उटपट्याङ लाग्ने अनि विश्वास गर्न पनि नसकिने अल्लारे ठिटो भएकाले हामीले सहजै त्यो शर्त मानेका थिएनौं तर पनि उनले हार मानेनन् पटक पटक आईरहे आखिरमा हाम्रो कम्पनीले पनि दुईटा रूम OYO को लागि दिने गरी सहमति भयो ।
अहिले ती नै रितेज अग्रवालको बिजनेस विश्वका धेरै मुलुकमा फैलिएको छ । उनलाई त्यै हामीलाई उटपट्याङ लाग्ने OYO ले छोटो समयमै अरबपति बनाएको छ

यात्रा संस्मरण~ (मृत्युको नजिक पुग्दा)



सन् २०१० को सेप्टेम्बर महिनाको कुरा हो, म त्यो बेला भारतको उत्तराखण्डको उत्तरकाशी भन्ने ठाउँमा थिएँ। उत्तरकाशी हिमालयको एक सुन्दर शहर मात्र नभएर साधुसन्तहरूको तपस्थली पनि हो । उत्तरकाशी सन्त मण्डली द्वारा सेप्टेम्बर १५ देखि २७ सम्म उत्तराखण्ड कै चमोली जिल्लामा अवस्थित पवित्र तीर्थस्थल बद्रीनाथमा शाङ्करभाष्य पारायणको कार्यक्रम थियो । संयोगले मलाई पनि त्यो कार्यक्रममा सहभागी हुने मौका मिलेको थियो । मेरो जिम्मेवारी कार्यक्रम स्थलमा एक अस्थायी कार्यालय बनाएर कार्यक्रम अवधिभर आएका पाहुनाहरुको स्वागत, खानपान तथा शयन आदिको व्यवस्थामा थियो त्यसैले हामी १२ सेप्टेम्बर नै उत्तरकाशीबाट पिपलडाली हुँदै गढवालको श्रीनगरका लागि निस्कियौं। सेप्टेम्बरको महिना वर्षायाम सकिएकोले बाटो राम्रै छ भनेर हामी १० जना आफ्नै सानो वाहन र अर्को एक परिचित व्यक्तिको मारुतीको अल्टो ८०० लिएर बाटो लाग्यौं । एउटा म आफैं चलाइरहेको थिएँ भने अर्को एक चिनजानको व्यक्तिको थियो उहाँ पनि आफैं चलाउँदै हुनुहुन्थ्यो। पहाडी बाटो रमिता हेर्दै म अगाडि अगाडि चलिरहेको थिएँ। मेरो साथमा पूर्वीय दर्शनका प्रखर विद्वान् वेदान्त-आचार्य गुरुज्यू, लगायत अन्य दुई वृद्ध र एक केरलका मित्र, जसले मलाई ड्राइभिङ्ग सिकाउनु भएको थियो उहाँ पनि हुनुहुन्थ्यो । गुरुज्यूले मिठा मिठा कथा र प्रेरक प्रसंगहरू सुनाउँदै हुनुहुन्थ्यो त्यसैले पनि बाटो काटेको पत्तै हुँदैन थियो ।

भारत तिर एक उखान नै छ हिमालयको मौसम र बम्बईको फेसन कुनै पनि बेला बदलिन सक्छ । त्यस्तै भयो मौसम एकाएक बदलिएर वर्षा शुरू भयो । हामी जाँदै गरेको बाटोमा अगाडि पहिरो आएर बाटो रोकियो केही समय प्रतिक्षा गर्यौं तर सफा गर्न आएको डोजर पनि फिर्ता भयो । स्थानीय मानिसहरूको सल्लाह अनुसार हामी मार्ग परिवर्तन गरेर ग्रामीण क्षेत्रको सडक हुँदै पीपलडाली निस्कन अगाडि बढ्यौं। झमक्क रात परिसकेको थियो जतासुकै बाटो भत्किएर हिलो र खाल्डाखुल्डी थियो हामी जसोतसो पार गर्दै अगाडि बढ्यौं । पीपलडाली पुग्न करीब ४/५ किलोमिटर जति थियो होला गुरुजीले अकस्मात् आकाश तिर हेर्दै भन्नुभयो आज चन्द्रमा अनौठो देखियो केही अनर्थ हुन सक्छ ।

बेलुकाको ८ बजेको थियो निक्कै अन्धकार, अलि अलि जूनको उज्यालो थियो हामी पहिरोले पुरेर सम्याएको तर हिलो दलदल भएको ठाउँ पार गर्दै थियौं उहाँले अनर्थ हुन्छ भनेको १५/२० मिनेट मात्र भएको थियो होला माथिबाट १०/१५ वटा ढुङ्गा एक साथ झरेको आवाज आयो । उभो फर्किएर हेरें अँध्यारोमा ढुँगा झरेको हल्का मधुरो दृश्य देखियो पछाडि अर्को गाडी पनि थियो दलदल भएकोले तुरुन्त गाडी ब्याक गर्न या दौडाउन सक्ने अवस्था पनि थिएन । आज त हामी त्यै पुरिने पक्का जस्तो भयो । स्टोरिङमा टाउको राखेर आत्मसमर्पण गर्दै भगवान् सम्झनु भन्दा अर्को विकल्प पनि थिएन त्यहाँ त्यै नै गरियो । सबै ढुङ्गा एकसाथ आए कोई गाडी नाघेर बाटो मुनि पुगे कोई बाटोमा छरिए, एक ठूलो ढुङ्गा झण्डै गाडीलाई छोएर गाडी अगाडि बाट बाटो मुनि गयो । ढुङ्गा झर्न रोकिए पछि हेर्दा एक ढुङ्गाले गाडीको पछाडिको भागमा फ्युल ट्यांकीको बिर्को छेउमा लागेर खाल्डो परेको देखियो । अरु खास केही भएन हामी ५ जना नै सुरक्षित रह्यौं । पछाडिको गाडी हामी भन्दा अलिक पछाडि रहेकोले केही भएन । जसोतसो गढवालको श्रीनगर शहर सम्म पुग्यौं र त्यो रात त्यहीं एक होटलमा बसेर भोलि पल्ट बिहान चिया नास्ता गरेर बद्रीनाथ तर्फ लाग्यौं । करिब १३ वर्ष भयो अहिले पनि कुनै असहज परिस्थिति आउँदा त्यो मर्दा मर्दै बाँचेको दिन सम्झन्छु आनन्द आउँछ ।

यात्रा संस्मरण (उत्तराखंडमा भेटिएको नेपाल)~

सन् २००७ को जुन महिनामा म उत्तराखण्डका चारधाम (यमुनोत्री, गंगोत्री, केदारनाथ, बद्रीनाथ) यात्राको लागि एक्लै निस्किएको थिएँ । मेरो यात्रा उत्तराखण्ड कै उत्तरकाशीबाट शुरू भएको थियो यात्रा क्रम यामुनोत्रीबाट शुरु गर्नुपर्ने प्रचलन रहेछ त्यही अनुसार म उत्तरकाशीबाट बस चढेर यमुनोत्री तर्फ लागें । साँझ तिर म जानकी चट्टी भन्ने ठाउँ सम्म पुगेँ, जहाँ सम्म बस पुग्थ्यो । त्यहाँबाट हिड्नु पर्ने भएकोले त्यो रात त्यहीं बसेर बिहानै जाँदा सहज हुने र माथि भन्दा चिसो पनि कम हुने हुनाले त्यो रात जानकी चट्टीमा नै बस्न केही यात्रीहरुले सुझाव दिएको हुनाले म त्यहीं बस्ने तयारी गरें । धार्मिक यात्राका क्रममा एक्लै हुँदा प्रायः म धर्मशाला, आश्रम, मन्दिर आदिमा बस्न रुचाउँथे । साधुसन्तहरू सँग सत्संग गर्दै, सात्विक भोजनको आनंद लिँदै र आश्रमहरूमा सेवा गर्दै यात्रा गर्नुको आनंद नै बेग्लै हुने हुनाले म त्यहाँ पनि एक राम मन्दिरको धर्मशाला मै त्यो रात गुजार्ने निधो गरें । सिमसिम पानी परिरहेको हुनाले जुन महिना भए पनि निक्कै चिसो थियो । चिसो बढेकोले माथि नगई तल नै बस्नेहरूको संख्या धेरै हुदै गयो । भोजनालयमा काम गर्ने व्यक्ति एक जना मात्र रहेछन् अनि मैले पनि उनलाई सहयोग गर्ने निधो गरेर रोटी वेल्ने बेलन चौका समातें । घरमा आमाले रोटी बेल्दा सानैमा आमासँग बसेर रोटी बेल्ने कला सिकेको हुनाले मलाई भोजनालय तिर गएर रोटी बेल्न सहयोग गर्न कुनै असहज पनि लागेन ।
हामी रोटी, दाल, सब्जी पकाएर खुवाउँदै गयौं । साँझबाट करीब १० बजे राति अबेरसम्म हामी रोटी बनाउने र खुवाउने क्रममा व्यस्त भयौं केही थकान महसुस भए पनि त्यसरी तीर्थस्थल गएर सेवा गर्न पाउनुको आनंद अलग थियो । यात्री धेरै भएकाले सुत्ने कपडाहरू र ठाउँ प्रायः भरिएछ मेरो मेरो लागि एक सानो कोठा र केही थान कम्बल बचेको रहेछ त्यहीं ओढेर त्यो रात बिताइयो ।
बिहान सबेरै उठेर स्नान आदि नित्यकर्म सकेर म उकालो लागें । सानो बाटो भए पनि तीर्थयात्रीको सहजताका लागि खच्चर, डोको, डोली आदिको सुविधा पनि रहेछ । त्यहाँ खच्चर चलाउने, डोकोमा र डोलीमा मान्छे बोक्नेहरुले नेपाली भाषा बोलेको सुनेपछि एक जना डोको बोकेका व्यक्तिलाई सोधें । अधिकांश व्यक्तिहरू पश्चिम नेपालका रहेछन् यात्राको सिजनमा त्यहाँ काम गर्न गएका रहेछन् । हिँड्दै जाने क्रममा धेरै नेपाली तीर्थयात्रीहरू पनि भेटिए । ढाकाटोपी लगाएका एक व्यक्तिलाई सोधें उहाँको घर काठमाडौं भन्नुभयो अनि सरकारी जागीरे भनेर परिचय दिनुभएको थियो । उहाँहरू ठूलो समूह रहेको र सबैलाई समेटेर हिँड्न केही ढिला हुने देखेर म आफ्नै रफ्तारमा फटाफट हिँडे ।
म नेपालीसँग मात्र होइन अन्य यात्रीहरूसँग पनि बोल्दै गर्थें । हिड्ने क्रममा भारतको उत्तर प्रदेशबाट आएका एक तीर्थयात्रीसँग चिनजान भयो । उनी पनि एक्लै रहेछन् तर यो उनको पहिलो होइन पाँचौं यात्रा रहेछ । उनलाई चारधाम यात्राको बारेमा धेरै अनुभव रहेछ । महिनौं लगाएर पैदल यात्रा पनि गरेका रहेछन् । बाटोमा हिंड्न नसकेकाहरूलाई "जय यमुना मैयाँ" भन्दै बोलाउँदै हौसला दिँदै हामी अगाडि बढ्यौं । मन्दिरमा दर्शन गरेपछि त्यो रात त्यहीं बस्ने निधो भयो । मन्दिरकै छेउमा एक सन्तको आश्रम रहेछ । सबैले नेपाली बाबा भन्दा रहेछन् । दिउँसोको भोजनको समय भएकाले हामी पनि त्यहाँ लंगरमा बसेर भोजन गरेंउ र दिनभरि आराम गरेंउ । बेलुकाको आरती पछि बाबाजी सँग गफ गर्ने मौका मिल्यो ।
नेपाली बाबाका नामले प्रसिद्ध उहाँको शरीर निक्कै वृद्ध थियो । ४२ वर्ष देखि त्यही ठाउँमा साधनारत बाबाजीले तीर्थ यात्रीको सेवामा जीवनलाई समर्पित गर्नु भएको रहेछ । सन्त भएकोले मैले नाम, थर अनि नेपाल घर कहाँ थियो भनेर त सोधिन, किन कि साधुसन्तहरूलाई यो सब सोधेको त्यति राम्रो पनि होइन । सन्त सबैका साझा हुन्छन् उनीहरुलाई कुनै भाषा, सम्प्रदाय र देश विशेषको घेराबाट हेर्नु पनि उपयुक्त हुँदैन जस्तो लाग्यो ।

यात्रा संस्मरण~ उत्तराखण्डका चारधाम




यात्रा संस्मरण~ उत्तराखण्डका चारधाम यात्राको क्रममा तीन रात यमुनोत्रीमा बसेपछि अब दोस्रो धाम गंगोत्री तर्फ प्रस्थान गर्ने निर्णय भयो । बाटोमा भेटिएका तीर्थयात्रीहरू भेटिने र छुट्टिने क्रम जारी नै थियो । उत्तर प्रदेशका ती यात्री सँगको सहयात्रा जानकी चट्टी सम्म मात्र रह्यो । म जानकी चट्टीबाट बसमा उत्तरकाशी तिर लागें भने उनी त्यतैबाट पैदल यात्रामा गंगोत्री जाने बाटो तिर लागे । एकरात उत्तरकाशी बसेर म उत्तरकाशीबाट करिब १०० किमी दुरीमा रहेको गंगोत्री मन्दिर सम्म जीपमा गएँ । मन्दिरमा दर्शन गरेपछि गंगाजी पारी पट्टी रहेको दण्डी स्वामीजीको आश्रम तर्फ लागें । दण्डी आश्रमका तत्कालीन महन्त दण्डी स्वामी शान्तानन्दजीसँग उत्तरकाशी बसाईको क्रममा सामान्य चिनजान भएको थियो । उहाँको जन्मघर पनि नेपाल नै भएको कुरा एक प्रसंगमा भन्नु पनि भएको थियो तर मैले उहाँलाई नेपाल कहाँ के थरी आदि इत्यादि प्रश्न गर्ने दुस्साहस भने गरिन । उहाँको आश्रममा रहेको यात्री निवासमा सहजताका साथ एक अतिथिको रूपमा बसियो । खानपिन गरेर आश्रमको प्राङ्गणमा घुम्ने क्रममा विभिन्न ठाउँबाट आएका यात्रीहरू त्यहाँ भेटिए । यात्राको प्रचलन अनुसार गंगाजी को उद्गमस्थल गोमूखबाट जल लिएर केदारनाथ मन्दिरमा चढाउनु पर्ने रहेछ । त्यसैले मैले पनि गोमूख जाने निर्णय गरें । गंगोत्रीबाट गोमूख सम्म पुग्नको लागि १८ किलोमिटर हिमाली क्षेत्रमा पैदल यात्रा गर्नु पर्ने रहेछ । दण्डी आश्रममा नै भारतको पंजाब तिरबाट आएका ४ जना यात्रीहरूसँग चिनजान भयो । उहाँहरूको पनि गोमूख यात्रामा जाँदै गरेको कुरा थाहा पाएर सँगसँगै जाने प्रस्ताव गरें । उहाँहरूको पनि त्यो यात्रा पहिलो नै रहेछ । त्यसैले हामी भोलि बिहान सँगै यात्रामा जाने निधो गरेर विश्राम गर्न गयौं ।
बिहान करिब ८ बजे तिर हाम्रो यात्रा शुरु भयो केही अगाडि बढेपछि एकाएक मौसम परिवर्तन भयो र हिमपात शुरू भयो । हामी सँगै रहेका एक यात्रीले ठट्यौली पारामा भने "हिमालय का मौसम और बंबई का फेसन का कोई पता नहीं" । न भन्दै एकाएक मौसम बदलिएर भएको हिमपातले निकै चिसो पनि भएको थियो । त्यो क्षेत्रमा कुनै बस्ती थिएन । यात्राका समयमा त्रिपाल लगाएर बनाएका अस्थाई पसलहरू भने ठाउँ ठाउँमा भेटिन्थे । विश्वकै सर्वोच्च शिखर भएको देशमा जन्मिएर पनि हिउँ परेको प्रत्यक्ष अनुभव गर्न पाएको थिएन त्यसैले चिसो भए पनि मेरो लागि त्यो नयाँ अनुभव थियो । गंगोत्रीबाट करिब ७/८ किलोमिटर यात्रा तय गरेपछि लालबाबा आश्रम नामले प्रसिद्ध एक आश्रम भेटियो बिहानको खाना त्यहीं खायौं । हिमपात भएको हुनाले धेरै यात्रीहरू त्यहीं रोकिएका रहेछन् त्यसमा धेरै विदेशी यात्रीहरू पनि थिए । खाना खाने क्रममा केही जापानिज यात्रीहरूसँग चिनजान भयो । उनीहरू नेपालको लुम्बिनी लगायत क्षेत्रको भ्रमण गरेर भारत गएका रहेछन् त्यसैले पनि उनीहरूसँग म चाँडै नै घुलमिल भएँ । हिमपात सामान्य रहेकोले हामी त्यहाँ बस्नु भन्दा अगाडि बढ्ने निधो गरेर हिड्यौ ती जापानिजहरू पनि हामी सँगै जाने भनेर हिडे । हामी हिँड्दै गयौं हिउँ पनि परिनै रह्यो । जुन महिना भएकोले गर्दा हिउँ परे पनि त्यति धेरै जमेर बाटो नदेख्ने गरी चै भएन त्यसैले हामी सहज रूपमा नै गोमूख सम्म पुगेऊ । ठूलो ग्लेसियरको बीचमा गाईको मुख जस्तो आकृति बनेर भित्रबाट गंगाजी बगेर आउने गरेकाले पनि सायद गोमूख भनिएको होला । जे होस् हामी त्यहाँ पुगेर जल लिएर पुनः लाल बाबा आश्रमसम्म आइपुग्दा झमक्कै साँझ परेको थियो । चिसोले कठ्याङ्ग्रिएर र भोक लागेर थकित भए पनि त्यो यात्रामा धेरै अनुभव गरिएको थियो ।